Inicijator i rukovodilac projekta te idejni tvorac i urednik studije čije dijelove feljtoniziramo je akademik dr. Muris Čičić. Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine institucionalno je provela ovaj interdisciplinarni projekat, a participirali su eksperti iz više naučnih disciplina Univerziteta u Sarajevu, uključujući ekonomsku, pravnu i sociološku oblast. Autori su akademik dr. Muris Čičić, prof. dr. Adnan Efendić, doc. dr. Mirza Emirhafizović, prof. dr. Melika Husić-Mehmedović, akademik dr. Miloš Trifković i doc. dr. Lejla Turulja. Vlada Federacije BiH je inicirala i podržala izradu Studije, čiji je izdavač ANUBiH.
Nakon napuštanja matične države migranti mogu djelovati na domaće stanovništvo kroz različite kanale, vršeći tako direktni ili indirektni utjecaj, a ponajviše koristeći društveni i finansijski kapital koji stječu tokom svog boravka u inostranstvu. Doznake iz inostranstva, investicije i pristup kapitalu izdvajaju se kao najznačajniji finansijski faktori utjecaja emigranata na domaće stanovništvo (Efendić et al., 2014).
Doznake iz inostranstva jedan su od mjerljivih pokazatelja iskustva međunarodne migracije, a uz to predstavljaju značajne eksterne izvore finansiranja u zemlji porijekla, čime se može zaključiti da doznake iz inostranstva doprinose ukupnom ekonomskom razvoju i povećanju blagostanja rezidentnog društva. Iako se dio doznaka troši u kapitalne namjene, većinski dio ovog finansijskog kapitala završi u svakodnevnoj potrošnji (Nielsen i Riddle, 2010), što ukazuje na to da se doznake usmjeravaju najčešće za pokrivanje svakodnevnih životnih potreba. Takva je situacija identificirana i za BiH, gdje preko 80% doznaka završava u tekućoj potrošnji (Efendić et al., 2014).
Smanjenje siromaštva
Nekoliko istraživanja potvrđuje da distribucija ove vrste finansijske podrške ima pozitivan efekat u BiH u pravcu smanjenja siromaštva (Adams i Page, 2003; McKenzie i Rapoport, 2010). Ne treba zanemariti ni to da se doznake često koriste kao sredstvo za održavanje bliskih veza s članovima domaćinstva koji su ostali u matičnoj državi (Lucas i Stark, 1985; Stark i Bloom, 1985). S druge strane, doznake mogu poslužiti i kao pokazatelj dobrih prilika u inostranstvu, te na taj način motivirati domaće stanovništvo u pravcu napuštanja zemlje. Shodno tome, Garip (2015) u empirijskoj analizi zaista identificira doznake kao finansijski resurs koji pomaže potencijalnim migrantima u procesu iseljenja.
U 2017. godini u BiH doznake iz inostranstva iznosile su značajnih 2,51 milijardu KM, što je 8% ukupne bruto domaće proizvodnje, i s tim obimom doznake čine važno finansijsko sidro ove postkonfliktne ekonomije. Povećanje za oko 7% u odnosu na godinu ranije pripisuje se ekonomskom rastu razvijenijih ekonomija iz kojih se doznake šalju. Također, sličan trend rasta odnosi se i na penzije iz inostranstva, te je u 2017. godini u BiH uplaćeno 1,17 milijardi KM penzija (CBBH, 2018). Iznos ukupnih doznaka sigurno je efektivno viši nego što se to pojavljuje u zvaničnim izvještajima, s obzirom na skrivenu prirodu neformalnih doznaka koje nije moguće tačno izmjeriti, a šalju se koristeći neformalne kanale ili prilikom lične posjete porodici i prijateljima.
Poslijeratni period BiH obilježen je niskom razinom povjerenja u institucije ovog društva (Efendić i Pugh, 2015), što može utjecati i na intencije napuštanja zemlje. Postkonfliktna društva često su okarakterisana slabim formalnim institucijama, koje su u nepodudarnosti s neformalnim praksama i pravilima na terenu, te u takvoj interakciji ne pružaju neophodnu podršku ekonomskom razvoju (Williams i Vorley, 2017). Formalne institucije birokratijom i visokim transakcijskim troškovima povećavaju troškove i rizik poduzetništva (Tonoyan et al., 2010), čime motiviraju građane na veće učešće u neformalnim aktivnostima. Slaba uređenost ekonomskog sistema ogleda se i u visokom udjelu neformalne ekonomije, koja u BiH iznosi oko 30% BDP-a (Pašović i Efendić, 2018). S obzirom na značajan utjecaj postkonfliktnih determinanti, one su šire obrađene u nastavku.
Tri perioda
Namjere napuštanja matične države uglavnom su pod utjecajem makrosredine, odnosno opšte situacije u zemlji, posebno u postkonfliktnim društvima u kojima je socioekonomska situacija često značajno narušena i specifična kao posljedica konflikta. Tako i savremene migracije u BiH možemo podijeliti u tri različita perioda. U vrijeme kada je BiH bila dio bivše Jugoslavije, značajan odliv stanovnika dešavao se tokom 1970-ih i 1980-ih, uglavnom zbog ekonomskih razloga i potreba za radnom snagom u rastućim ekonomijama svijeta.
Period ratnih dešavanja u BiH, 1992-1995, najobimniji je kada su u pitanju migracije u periodu konflikta, s obzirom na to da je 1,2 miliona državljana BiH napustilo državu i preselilo se u inostranstvo (IASCI/IOM, 2010). Poslijeratni period obuhvata migracije od 1996. godine te je najčešće povezivan s nepovoljnom socioekonomskom i političkom situacijom u zemlji, kombiniranom s različitim efektima ratnih dešavanja u prošlosti, zbog čega ovaj period dodatno obilježavaju specifični postkonfliktni utjecaji.
